سوره مبارکه جمعه آیه 9
ای کسانی که ایمان آورده ایدهر گاه شما را برای نماز روز جمعه بخوانند فی الحال به ذکر خدا بشتابید و کسب و تجارت را رها کنید که این (نماز جمعه، از هر تجارت سودمندی) اگر بدانید برای شما بهتر خواهد بود.
1. نماز جمعه، حج فقراء
عن ابیعبد الله علیه السلام قال:
جآء اعرابی الی النبی صلی الله علیه و آله و سلم … فقال یا رسول الله انی تهیات الی الحج کذا و کذا مرة فما قدر لی فقال:
…علیک بالجمعة فانها حج المساکین.
امام صادق علیه السلام فرمود:
بادیه نشینی بحضور پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم رسید و عرضه داشت: چندین بار آماده سفر حجشدهام اما توفیق نیافتم، حضرت فرمود: نماز جمعه را دریاب که حج تهی دستان است.
وسائل الشیعه، ج 5، ص 5
2. حج و عمره در هر جمعه
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
ان لکم فی کل جمعة حجة و عمرة فالحجة الهجیرة للجمعةو العمرة انتظار العصر بعد الجمعة.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
هر روز جمعه برای شما ثواب یک حج و یک عمره است، حجشما شتاب و مبادرت به نماز جمعه و عمره شما انتظار اقامه نماز عصر پس از نماز جمعه است.
کنز العمال/ج 7/ ص 737/ حدیث 21173
3. شتاب شایسته
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
ثلاث لو یعلم الناس ما فیهن لرکضوا الابل فی طلبهن:
الاذان و الصف الاول و الغدو الی الجمعة.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
اگر مردم میدانستند در اذان گفتن و صف اول جماعت ایستادن و صبحگاهان به نماز جمعه شتافتن چه سودهایی نهفته است، بر پشت کوهان شترها سوار شده به جستجوی آن میپرداختند.
وسائل الشیعه/ ج 5/ ص 3
4. گامهای نسوز
قال الصادق علیه السلام:
ما من قدم سعت الی الجمعة الا حرم الله جسدها علی النار.
امام صادق علیه السلام فرمود:
هیچ قدمی نیست که در راه نماز جمعه برداشته شود مگر آنکه خدا بدن آن را بر آتش حرام میسازد.
وسائل الشیعه/ ج 5/ ص 3
5. نماز جمعه ملاک قرب به خدا
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
یجلس الناس من الله یوم القیامة علی قدر رواحهم الی الجمعات الاول و الثانی و الثالث.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
نزدیکی مردم با خداوند در روز قیامتبه مقدار رفتن آنها به نماز جمعه به ترتیب نفر اول و دوم و سوم است.
مستدرک الوسائل/ ج 6/ص 39
6. نماز جمعه بیمه بهشت
قال امیرالمؤمنین علیه السلام:
ضمنت لستة علی الله الجنة، منهم رجل خرج الی الجمعة فمات فله الجنة.
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
در محضر خداوند برای شش گروه ضمانتبهشت نمودهام، یکی از آنان کسی است که به قصد نماز جمعه از منزل خارج شده و در آن حال مرگ او فرا رسیده است.
وسائل الشیعه/ ج 5/ ص 11
7. مسافر و نماز جمعه
عن الصادق علیه السلام انه قال:
ایما مسافر صلی الجمعة رغبة فیها و حبالها اعطاه الله عز و جل اجر ماة جمعة للمقیم.
امام صادق علیه السلام فرمود:
هر مسافری که به خاطر رغبت و علاقه خودش در نماز جمعه حاضر شود، خداوند او را پاداش صد نماز جمعه غیر مسافر عطا نماید.
وسائل الشیعه/ج 5/ص 26
8. کوچکترین تجمع جمعه
عن زرارة قال: قلت لابی جعفر علیه السلام:
علی من تجب الجمعة؟ قال علیه السلام:
تجب علی سبعة نفر من المسلمین و لا جمعة لاقل من خمسة من المسلمین احدهم الامام.
…امام باقر علیه السلام فرمود:
هر گاه هفت نفر جمع شدند نماز جمعه واجب میشود و این نماز با کمتر از پنج نفر- که یکی از آنها پیش نماز است – برپا نمیشود.
وسائل الشیعه/ ج 5/ ص 8
9. کیفر ترک نماز جمعه
و قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی خطبة طویلة نقلها المخالف و المؤالف:
ان الله فرض علیکم الجمعة فمن ترکها فی حیاتی او بعد موتی استخفافا بها او جحودا لها فلا جمع الله شمله و لا بارک له فی امره. الا و لا صلاة له الا و لا زکاة له الا و لا حج له الا و لا صوم له الا و لا بر له حتی یتوب.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم ضمن خطبهای طولانی که سنی و شیعه آنرا نقل نمودهاند فرمود:
خداوند نماز جمعه را بر شما واجب فرموده است، هر کس در حیات و یا در ممات من بخاطر سبک شماری و یا انکار، آنرا ترک نماید خداوند کار او بسامان نکند و بر زندگی او برکت ندهد. آگاه باشید نماز او، زکات او، حج او و روزه و اعمال خیر او مقبول نیست مگر اینکه توبه کند.
وسائل الشیعه/ج 5/ ص 7
10. ترک نماز جمعه مایه غفلت
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
لینتهین اقوام عن ودعهم الجمعات او لیختمن الله علی قلوبهم ثم لیکونن من الغافلین.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
بعضی از گروهها از ترک نماز جمعه بپرهیزند، در غیر این صورت بر دلهای آنان مهر نفاق زده خواهد شد. آنگاه در صف غافلین در خواهند آمد.
کنز العمال/ ج 7/ ص 727/حدیث 21134
11. نابودی جامعه در ترک نماز جمعه
قال علی علیه السلام:
ثلاثة ان انتم خالفتم فیهن ائمتکم هلکتم جمعتکم و جهاد عدوکم و مناسککم.
حضرت علی علیه السلام فرمود:
اگر با رهبران و پیشوایانتان در سه چیز مخالفت کنید هلاک میشوید: نماز جمعه و جهاد با دشمن و مناسک حج.
مستدرک الوسائل/ج 6/ص 7
12. منافق شناسی
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
من ترک ثلاث جمعات من غیر عذر کتب من المنافقین.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
هر کسی سه نماز جمعه – پی در پی-را بدون عذر ترک نماید در ردیف منافقین ثبتخواهد شد.
کنز العمال/ج 7/ص 729/حدیث 21135
13. کار در وقت نماز جمعه
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
من استاجر اجیرا فلا یحبسه عن الجمعة فیاثم.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
هر کس کارگری را بکار بگمارد، چنانچه او را از نماز جمعه منع کند، گناه نموده است.
مستدرک الوسائل/ج 6/ص 7
14. نماز جمعه زندانیان
عن ابی عبدالله علیه السلام قال:
ان علی الامام ان یخرج المحبسین فی الدین یوم الجمعة الی الجمعة و یوم العید الی العید و یرسل معهم فاذا قضوا الصلاة ردهم الی السجن.
امام صادق علیه السلام فرمود:
امام(حاکم اسلامی) باید زندانیان مسلمان را که بخاطر بدهی خود به زندان افتادهاند به نماز جمعه و نماز عید حاضر نماید و پس از اقامه نماز آنانرا به زندان برگرداند.
وسائل الشیعه/ج 5/ص 36
15. آمادگی برای نماز جمعه
عن ابی جعفر علیه السلام قال:
و الله لقد بلغنی ان اصحاب النبی صلی الله علیه و آله و سلم کانوا یتجهزون للجمعة یوم الخمیس لانه یوم مضیق علی المسلمین.
امام باقر علیه السلام فرمود:
بخدا قسم شنیدهام که یاران پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم از روز پنجشنبه خود را برای نماز جمعه آماده مینمودند چون روز جمعه برای مسلمانان فشرده است-فرصت و امکانات کم است.
وسائل الشیعه/ج 5ص 46
16. ادب و آداب نماز جمعه
قال ابو عبدالله علیه السلام:
لیتزین احدکم یوم الجمعة یغتسل و یتطیب و یسرح لحیته و یلبس انظف ثیابه و لیتهیا للجمعة و لیکن علیه فی ذلک الیوم السکینة و الوقار…
امام صادق علیه السلام فرمود:
یکایک شما باید در روز جمعه خود را بیاراید، غسل کند، عطر بزند و ریش و موهای خود را شانه نماید و پاکیزهترین لباسهای خود را بپوشد و برای نماز جمعه آماده شود و البته باید آرامش و وقار در رفتار او نمایان باشد.
فروع کافی/ج 3/ص 417
17. فرشتگان ماموران ثبت
عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم انه قال:
اذا کان یوم الجمعة کان علی کل باب من ابواب المسجد ملآئکة یکتبون الاول فالاول فاذا جلس الامام طووا الصحف و جاؤوا یستمعون الذکر.
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود:
وقتی روز جمعه فرا میرسد بر هر دری از درهای مسجد فرشتگانی نشستهاند و نام مردم را به ترتیب ورود، اول و دوم و سوم… مینویسند تا آنگاه که امام جمعه در جایگاه خود قرار گرفت پروندهها را پیچیده و برای شنیدن ذکر (خطبهها) مینشینند.
مستدرک الوسائل/ج 6/ص 38.
18. سلام بر نمازگزاران جمعه
قال علی علیه السلام:
من السنة اذا صعد الامام المنبر ان یسلم اذا استقبل الناس.
امام علی علیه السلام فرمود:
یکی از سنن اسلامی این است که وقتی امام جمعه در جایگاه خطبه قرار گرفتبه مردم سلام کند.
وسائل الشیعه/ج 5/ص 43.
19. پایگاه سیاسی اخلاقی نظام
عن الرضا علیه السلام قال:
انما جعلت الخطبة یوم الجمعة لان الجمعة مشهد عام فاراد ان یکون للامیر سبب الی موعظتهم و ترغیبهم فی الطاعة و ترهیبهم من المعصیة و توقیفهم علی ما اراد من مصلحة دینهم و دنیاهم و یخبرهم بما ورد علیهم من الافاق-و- من الاهوال التی لهم فیها المضرة و المنفعة.
امام رضا علیه السلام فرمود:
انگیزه خواندن خطبه در نماز جمعه آن است که: چون جمعه روز حضور عمومی است. اسلام خواسته تا فرماندار-نماینده دولت اسلامی-وسیلهای- تریبونی-داشته باشد برای موعظه مردم و تشویق آنان به اجرای قوانین و اطاعت از دستورات الهی و پرهیز از نافرمانی- قانون شکنی- و معصیت و همچنین بتواند از این طریق مردم را در جریان برنامهها و تصمیمات متخذه مربوط به دین و دنیای آنان قرار دهد و از آنچه در جهان میگذرد- و به نحوی با حیات مسلمین ارتباط دارد -و از حوادث و پیشآمدهایی که ضرر یا منفعتی- تاثیر مثبتیا منفی- برای آنها دارد آنان را مطلع نماید.
وسائل الشیعه/ ج 5/ ص 40
20. سکوت به هنگام خطبه
عن ابی عبدالله علیه السلام قال:
اذا خطب الامام یوم الجمعة فلا ینبغی لاحد ان یتکلم حتی یفرغ الامام من خطبته.
امام صادق علیه السلام فرمود:
به هنگام خطبه امام جمعه سزاوار نیست کسی سخن بگوید تا آنگاه که امام از خطبه فارغ گردد.
وسائل الشیعه/ج 5/ص 29
21. دو رکعت خطابه
عن ابی عبد الله علیه السلام فی حدیث قال:
انما جعلت الجمعة رکعتین من اجل الخطبتین فهی صلاة حتی ینزل الامام.
امام صادق علیه السلام فرمود:
نماز جمعه به خاطر دو خطبهای که دارد دو رکعتشده است. پس از آن دو خطبه در واقع دو رکعت از نماز است- و مردم به هنگام شنیدن خطبه در حال نمازند- تا امام از جایگاه فرود آید.
وسائل الشیعه/ج 5/ص 15
22. نماز جمعه و اجابت دعا
عن ابی عبدالله علیه السلام قال:
الساعة التی تستجاب فیها الدعآء یوم الجمعة مابین فراغ الامام من الخطبة الی ان یستوی الناس فی الصفوف و ساعة اخری من اخر النهار الی غروب الشمس.
امام صادق علیه السلام فرمود:
ساعتهایی از روز جمعه که دعا مستجاب میشود:
ساعتهایی از روز جمعه که دعا مستجاب میشود: فاصله بین فراغت امام از خطبه تا تنظیم صفوف -آغاز نماز- و آخرین ساعات روز جمعه تا غروب آفتاب است وسائل الشیعه/ج 5/ص 46
جايگاه و فسلفه نماز جمعه در آیات
1- نماز جمعه :
ياايهاالذين امنوا اذا نودى للصلوة من يوم الجمعة فاسعوا الى ذكرالله و ذروا البيع ذلكم خيرلكم ان كنتم تعلمون
اى كسانى كه ايمان آورده ايد !هرگاه شما را براى نماز و روز جمعه بخوانند فى الحال به ذكر خدا بشتابيد و كسب و تجارت را رها كنيد كه اين نمازجمعه از هر تجارت سودمندى اگر بدانيد براى شما بهتر خواهد بود. (سوره جمعه ، آيه 9).
2- طلب روزى بعد از نماز جمعه
فاذا قضيت الصلوة فانتشروا فى الارض و ابتغوا من فضل الله و اذكروا الله كثيرا لعلكم تفلحون
و هنگامى كه نماز پايان گرفت ، شما آزاديد در زمين پراكنده شويد و از فضل الهى طلب كنيد و خدا را بسيار ياد نماييد تا رستگار شويد. (سوره جمعه ، آيه 10).
3- خطبه نماز جمعه پيامبر -صلى الله عليه وآله –
واذا راو تجارة او لهوا انفضوا اليها و تركوك قائما قل ما عند الله خير من اللهو و من التجارة و الله خيرالرازقين
هنگامى كه تجارت و سرگرمى و يالهوى را ببينند، پراكنده خواهند شد وبه سوى آن مى روند و تو را ايستاده به حال خود رها مى كنند، بگو آنچه نزد خدا است بهتر از لهو و تجارت است و خداوند بهترين روزى دهندگان است . (سوره جمعه ، آيه 11).
جايگاه و فسلفه نماز جمعه در احادیث
1207 – نماز جمعه ، حج فقرا
قال رسول الله -صلى الله عليه وآله – الجمعة حج المساكين/ نماز جمعه حج فقرا است . (كنزالعمال ج 7، ص 707، ح 21031).
علت نامگذارى جمعه
قال الباقر – عليه السلام –ان الله – عزوجل – جمع فيها خلقه لولاية محمد و وصية فى الميثاق فسماه يوم الجمعة لجمعه فيه خلقه / خداوند در آن روز خلق خود را جهت گرفتن پيمان براى ولايت حضرت محمد (ص ) و وصى اش على (ع ) جمع نمود و سپس به خاطر گرد آمدن مخلوقاتش در آن روز آن را جمعه نامگذارى كرد.(اصول كافى ، ج 3، ص 415 مستدرك الوسائل ، ج 6 ص 59).
وجوب نماز جمعه
قال رسول الله -صلى الله عليه وآله –رواح الجمعة واجب على كل محتلم / برهر مكلف رفتن به نماز جمعه واجب است . (كنز العمال ، ج 7، ص 725، ح 21119).
بهترين روزها
قال رسول الله -صلى الله عليه وآله –ان من افضل ايامكم يوم الجمعة / همانا از بهترين روزهاى شما روز جمعه مى باشد. (كنزالعمال ، ج 7، ص 708، ح 21037).
انتخاب روز جمعه
قال ابوعدالله – عليه السلام –ان النار اختار من كل شى ء شيئا فاختار من الايام يوم الجمعة / خداوند از ميان هر نوع از موجودات فردى ، را (به عنوان بهترين فرد) برگزيده و از ميان روزها، جمعه را انتخاب نمود. (كافى ، ج 3 ص 413).
شنيدن اذان نماز جمعه :
قال رسول الله -صلى الله عليه وآله -الجمعة على من سمع النداء / كسى كه نداى اذان نماز جمعه را بشنود نماز جمعه بر او واجب است . (كنزالعمال ، ج 7، ص 723، ح 21100).
بزرگداشت روز جمعه
قال رسول الله -صلى الله عليه وآله –اطرفوا اهاليكم فى كل يوم جمعة بشى ء من الفاكهة حتى يفرحوا بالجمعة / روز جمعه براى خانواده خود ميوه تازه بخريد، جمعه را گرامى دارند. (مستدرك الوسائل ، ج 6، ص 61).
اذان در روز جمعه
قال رسول الله -صلى الله عليه وآله –اذا اذن المؤ ذن يوم الجمعة حرم العمل / چون مؤ ذن روز جمعه اذان گويد، كار حرام گردد. (كنزالعمال ، ج 7، ص 723، 1211).
امام جمعه و عمامه
قال رسول الله -صلى الله عليه وآله –ان الله تعالى و ملائكته يصلون على اصحاب العمائم يوم الجمعة / خداوند و ملائكه بردارندگان عمامه در روز جمعه درود مى فرستد. (كنزالعمال ، ج 7، ص 735، ح 21166).
نماز جمعه ، حج فقيران
قال رسول الله -صلى الله عليه وآله –حج فقراء امتى الجمعة / نماز جمعه حج فقيران امت من است . (كنزالعمال ، ج 7، ص 716، ح 21068).
فضيلت ذكر در روز جمعه
قال رسول الله -صلى الله عليه وآله –تسبيحة يوم الجمعة افضل من الف تسبيحة فى غير يوم الجمعة / تسبيح و ذكر در روز جمعه ، بهتر از هزار تسبيح در غير آن مى باشد. (كنزالعمال ، ج 7، حديث 21057).
فضيلت دو ركعت نماز در روز جمعه
قال رسول الله -صلى الله عليه وآله –ركعتان فى يوم الجمعة افضل من الف ركعة فى غير يوم الجمعة / دو ركعت نماز در روز جمعه ، بهتر از هزار ركعت نماز در غير روز جمعه است . (كنزالعمال ، ج 7، حديث 21057).
آفت مخالفت با نماز جمعه
قال على – عليه السلام –ثلاثة ان كنتم خالفتهم فيهن ائمتكم هلكتم : جمعتكم و جهاد عدوكم و مناسككم / اگر در سه چيز با رهبران و پيشوايان خود مخالفت ورزيد، هلاك خواهيد شد:
1 – نماز جمعه
2 – جهاد با دشمن
3 – مناسك حج (مستدرك الوسائل ، ج 6، ص 7).
مصادف با روز حساب
قال رسول الله -صلى الله عليه وآله –يوم الجمعة فهو يوم يجمع الله فيه الاولين و الاخرين يوم الحساب / روز جمعه مصادف با روز حساب است كه خداوند در آن روز اولين و آخرين مخلوق خويش را گرد مى آورد. (مستدرك الوسائل ، ج 6، ص 41).